De Vlaamse Regering heeft beslist om het landschap van de eigen musea en van de beeldende kunsten in Vlaanderen grondig te hervormen. Aanleiding is een recente beoordeling van de werking van de eigen musea en de ambitie van Vlaanderen om de sector meer en beter te laten samenwerken. De minister van Cultuur wil gaan voor meer inhoud, meer ambitie, meer samenwerking tussen musea, en een betere en logischere spreiding van de Collectie van de Vlaamse Gemeenschap over heel Vlaanderen.
Vlaanderen engageert zich om de eigen musea te versterken door ze optimaal te positioneren binnen de beeldende kunsten in Vlaanderen. De eigen musea staan beter bekend als de musea van de Vlaamse Gemeenschap en omvatten het KMSKA, M HKA, Mu.ZEE, Kasteel van Gaasbeek en Roger Raveel Museum.
In het Vlaams Regeerakkoord en in de Beleidsnota Cultuur (2024-2029) benoemt de Vlaamse Regering al de ambitie om een verregaande samenwerking tussen de eigen musea te realiseren.
De adviezen van de beoordelingscommissie binnen de meest recente indienronde bevestigen nogmaals dat een versterking van de eigen instellingen en een herdenking van de opdracht en de positionering van een aantal musea nodig is.
De Vlaamse Regering start met de invoering van een doordachte toekomstvisie voor de musea van de Vlaamse Gemeenschap en, bij uitbreiding, voor het hele landschap beeldende kunsten.
Dit zal stapsgewijs gebeuren. Vlaanderen erkent het belang van de musea van de Vlaamse Gemeenschap en versterkt op korte termijn hun positionering binnen het kunsten- en erfgoedveld als ‘Museum van Vlaanderen’. Door de versterking, herdenking en verrijking van de eigen musea, komt er een opening om op middellange termijn te werken naar een nieuwe dynamiek voor de actuele kunsten in Vlaanderen. Een nieuw kunstencentrum in Antwerpen zal hier een centrale rol in spelen.
Museum van Vlaanderen
De musea van de Vlaamse Gemeenschap hebben een voorbeeldrol in de kunsten- en erfgoedsector. Zij hebben de opdracht om, binnen de voorwaarden van de sinds 2022 geactualiseerde ICOM-definitie (International Council of Museums), kunst te verzamelen, te bewaren voor toekomstige generaties, te onderzoeken en toegankelijk te maken.
Hoewel de Vlaamse overheid die internationale standaarden bekrachtigt, worden de ambities in de praktijk niet altijd volledig gerealiseerd. De versnippering en onderlinge concurrentie verhindert samenwerking, schaalvergroting en internationalisering. Ook de kloof tussen de eigen musea aan de ene kant en de kunstenaars en het bredere kunstenveld aan de andere kant is de afgelopen jaren groter geworden.
De Vlaamse Regering beslist daarom om de eigen musea te versterken en een meer coherente visie te ontwikkelen voor de toekomst van de beeldende kunsten in Vlaanderen.
Clusters en versterking
De musea van de Vlaamse Gemeenschap krijgen elk een duidelijke opdracht binnen drie clusters. Hierbij gaan we uit van een sterke identiteit en staan samenwerking en wisselwerking centraal. De tijdsafbakeningen en versnippering worden weggewerkt en de groep musea geeft als één geheel een transhistorische kijk op de beeldende kunsten. Samen bieden ze een onschatbare rijkdom aan kunstbeleving.
Het huidige S.M.A.K., Museum Hof van Busleyden en FeliX Art+Eco Museum zullen de groep van eigen musea versterken. Niet alleen hebben die drie instellingen spraakmakende collecties en museumwerkingen, de toevoeging van die instellingen moet zorgen voor een betere spreiding van onze beeldende kunstencollectie. Zo kunnen we een breed publiek bereiken in de belangrijkste Vlaamse kunststeden en creëert Vlaanderen het Museum van Vlaanderen.
Drie grote musea, of ‘bakens’, zullen daarin de referentiepunten worden. Elk baken krijgt een financiële versterking om de ambities waar te maken.
Schone kunsten
Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (KMSKA) zal vanuit Antwerpen opereren als baken voor de schone kunsten. Vanuit zijn statuut als internationale cultureel-erfgoedinstelling is KMSKA hét wetenschappelijk centrum voor gevestigde oude en moderne kunst en presenteren ze de topstukken.
De Vlaamse Regering voegt het Museum Hof van Busleyden en Kasteel van Gaasbeek toe als extra locaties bij deze cluster.
Hedendaagse en actuele kunsten
Het tweede baken wordt het huidige Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (S.M.A.K.) als het nieuwe Vlaamse museum voor hedendaagse en actuele kunsten. De collectie en de museale werking van het huidige M HKA worden overgeheveld. Samen met de huidige collectie en werking van het S.M.A.K. komt er zo een sterke Vlaamse collectie hedendaagse en actuele kunsten.
Moderne kunst en Belgische meesters (1850-nu)
Als derde baken zal Mu.ZEE, een veilige haven voor de Belgische meesters en moderne kunst in Oostende, de cirkel rond maken. Naast de twee bestaande partnerhuizen – het Peiremuzee (Knokke) en Permekemuseum (Jabbeke) – zullen het Roger Raveel Museum in Zulte en het FeliX Art+Eco Museum in Drogenbos worden toegevoegd aan deze cluster.
De drie bakens krijgen de opdracht om samen een integrale collectievisie te ontwikkelen voor de Collectie Vlaamse Gemeenschap. In deze collectievisie moet ruimte gecreëerd worden om collectietaken af te stemmen en gedeelde oplossingen te creëren.
De musea vullen elkaar aan, zijn beter verspreid en groeien samen uit naar musea zoals de nieuwe internationale definitie van ICOM omschrijft.
Een nieuwe broedplek voor actuele kunst en kunstenaars
Aangezien het huidige S.M.A.K. hét museum voor hedendaagse en actuele kunsten wordt in Vlaanderen, zal het Museum voor Hedendaagse Kunst in Antwerpen (M HKA) een nieuwe invulling krijgen. De museale opdracht van M HKA wordt overgedragen naar het nieuwe museum in Gent. Het Centrum voor Kunstarchieven Vlaanderen (CKV), momenteel onderdeel van M HKA vzw, zal ook een nieuwe positie krijgen in het veld.
De Vlaamse Regering besliste om het nieuwbouwproject stop te zetten en op de huidige site van het M HKA een kunstencentrum te creëren. Er zal ruimte zijn voor tentoonstellingen, maar ook ateliers, residenties, lezingen, en workshops.
De vrijgekomen middelen uit het nieuwbouwproject zullen deels ingezet worden om de Vlaamse musea te ondersteunen bij de transities en hun toekomstige werking. We voorzien ook haalbare verbouwingen op de site van het huidige M HKA, zodat de openheid naar de buitenwereld infrastructureel vertaald wordt.
Het nieuwe kunstencentrum zal een aanjager worden in de hedendaagse en actuele beeldende kunsten in Vlaanderen. Als internationaal centrum voor beeldcultuur zal het huis een scharnierrol vervullen in het nieuwe landschap voor beeldende kunsten, met focus op ambitie, inhoud en uitstraling. Op de site zal ruimte zijn voor tijdelijke exposities, ateliers, residenties, reflectie en alles wat makers versterkt. Vanuit een groot geloof in kruisbestuiving tussen disciplines, in dialoog met publieke en private spelers en met internationale focus wordt het broodnodige ecosysteem van de hedendaagse en actuele beeldende kunsten versterkt. Antwerpen is door de aanwezigheid van haar vernieuwende kunstenscene de ideale uitvalsbasis voor zo’n werking.
Met dit traject heeft de Vlaamse Regering ook de ambitie om de toenadering tussen de erfgoed- en kunstenspelers te realiseren. Beleidsmatig zijn hedendaagse kunstmusea en beeldende kunstenorganisaties sterk van elkaar vervreemd geraakt, omdat ze vanuit de twee verschillende decreten ondersteund worden. Nochtans opereren deze instellingen in de praktijk, ieder met hun eigen missie en rol, in dezelfde wereld van beeldende kunst. De kruisbestuiving tussen beide sectoren biedt ontelbare mogelijkheden in de exploratie van de kunsten.
Deze hervorming zal de actuele kunsten in Vlaanderen een belangrijke boost geven, een boost die ons internationaal op de kaart brengt en houdt.
De nieuwe werkingen zullen starten vanaf 2028.
Bron en meer informatie: www.vlaanderen.be