Afgelopen week werd er op Radio 1 een vierluik uitgezonden over ‘De toekomst van dierentuinen’. De programmamakers gingen o.a. op bezoek bij Diergaarde Blijdorp, Dierenpark Amersfoort, Burgers’ Zoo en bij Wineke Schoo, directeur van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD). Dierentuinen leggen steeds meer focus op hun rol in het behoud van dieren en hun leefomgeving. De dierentuin speelt daarin een belangrijke rol.
Vanuit de samenleving wordt steeds vaker de vraag gesteld of je dieren nog wel in gevangenschap moet willen houden. De ouderwetse kooien worden steeds vaker worden vervangen door leefomgevingen waarin de dieren een natuurlijk(er) gedrag kunnen vertonen.
Aflevering1: Diergaarde Blijdorp, Rotterdam
Erik Zevenbergen van Diergaarde Blijdorp: “De dierentuin van nu is niet te vergelijken met de dierentuin van 30, 40 jaar geleden. Toen was het echt sjokken langs de hokken.”
Zevenbergen beantwoord ook de kritische vraag of de huidige doelstellingen het gevangen houden van dieren wel rechtvaardigt? Zevenbergen: “Het grote probleem zijn niet de dierentuinen, maar de verwoesting van natuurgebieden wereldwijd. Daardoor sterven er diersoorten uit en gaan belangrijke ecosystemen verloren. Wij kunnen niet de hele wereld redden, mar we focussen ons op het voortbestaan van tien dier- en plantsoorten. En dat is al een hele klus. Met fokprogramma’s van de dierentuinen bouw je a.h.w. een reservepopulatie. Maar we willen ook draagvlak voor natuurbehoud creëren zodat de dieren ook weer kunnen worden uitgezet in het wild.”
Ook het creëren van draagvalk voor natuurbehoud wordt door Zevenbergen benoemd als onderdeel van de dierentuin van de toekomst (die hij in zijn masterplan heeft verwerkt: “We willen mensen de verwondering over de natuur laten ervaren zodat ze er van gaan houden en dan met ons gaan beschermen.”
Beluister: Radio1 – Toekomst van dierentuinen – Blijdorp
Aflevering 2: Dierenpark Amersfoort
Patrick van Veen is gedragsbioloog in Dierenpark Amersfoort en legt uit dat ook onderzoek naar dierengedrag een belangrijke taak is van de dierentuinen. Dat is ook een essentieel onderdeel van het behoud van soorten.
Ook Van Veen wordt geconfronteerd met de vraag of een dierentuin niet ‘zielig’ is voor de dieren? “Als een chimpansee de hele dag ligt te rusten en niets doet dan is dat in onze ogen saai. Maar we moeten niet alles willen vertalen naar de menselijke maat. In het wild doen ze ook vaak de hele dag niks, zolang ze maar voldoende voedsel binnenkrijgen en daarna op zoek gaan. Dat is dus gewoon heel natuurlijk gedrag.”
Er wordt met veel respect omgegaan met de dieren, ook als het gaat om keuzes die ze kunnen maken. Van Veen: “De chimpansees kunnen kiezen om ons te zien en bij het raam te gaan zitten of gewoon lekker verder te slapen. Ze kunnen ook gewoon naar hun slaapverblijf of naar hun privé ruimtes waar ze gewoon lekker in het donker kunnen zitten en denken, laat die Mensen.”
Toch ziet Van Veen ook wel grenzen in het houden van dieren. Als voorbeeld noemt hij de zeezoogdieren, zoals de orca. “Zeezoogdieren leven in een driedimensionaal omgeving. In het wild hebben zij hele grote oppervlaktes water nodig om rond te trekken trekken in complexe sociale groepen. Dat kun je eigenlijk in een dierentuin of in een gevangenschap situatie eigenlijk nooit goed organiseren.”
Beluister: Radio 1 – Toekomst van dierentuinen – Dierenpark Amersfoort
Aflevering 3: Burgers’ Zoo
Als we kijken naar de toekomst van dierentuinen dan is er een belangrijke rol weggelegd voor de ontwerpers van dierentuinen. Stef van Campen heeft die rol bij Burgers’ Zoo – een dierentuin die al heel lang werkt met een indeling op basis van ecosystemen.
Van Campen ligt toe: “Met onze ecosystemen willen we de natuur; alles wat leeft groeit en bloeit overbrengen op het publiek. Het gaat er dus niet alleen om om de tijger zien, maar het gaat over alle facetten van van planten en dieren in hun samenhang.”
Bij Burgers’ worden mensen echt ondergedompeld in een beleving. Dat is ook de bedoeling omdat je op deze manier zo goed mogelijk weergeeft wat de natuur te bieden heeft. Zodra mensen dat meekrijgen ontstaat er ook meer dragvlak voor het behoud van de ecosystemen en begrip voor de complexiteit.
Wat de ontwerpers van Burgers’ proberen in te bouwen is de ruimte voor een ecosysteem om zich te ontwikkelen. De natuur is nooit ‘af’. Een koraalrif blijft groeien – net als de bomen. En die ontwikkeling wordt dan weer geduid in het educatieprogramma.
Beluister: NPO 1 – Toekomst van dierentuinen – Burgers Zoo
Aflevering 4: Wineke schoo van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD)
Wineke Schoo is gedragsbioloog en directeur van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen. Zij komt aan het woord in de laatste uitzending.
In Nederland zijn 13 van de 60 dierentuinen aangesloten bij de NVD. Schoo legt uit dat het verkrijgen van een NVD lidmaatschap niet eenvoudig is: “We hanteren strenge regels waar je aan moet voldoen. Je wordt ook elke keer gevisiteerd opnieuw gevisiteerd door de dierentuin vereniging en dat dat zorgt ervoor dat je je kwaliteit waarborgt.”
Het antwoord op de vraag of dierentuinen behouden moeten blijven zal niemand verbazen. Schoo: “Dierentuinen zijn relevanter dan ooit. Ik denk dat we een rol spelen op educatief vlakken, educatieve impact kunnen maken, ook voor liefde voor de natuur, voor het respecteren van de natuur.”
Toch is Schoo wel kritisch op de kwaliteitsverschillen zijn in dierentuinen en zou ook niet pleiten om alle dierentuinen zomaar open te houden: “Er zijn achterblijvers, en die moeten mee de komende tijd. Daar moet de overheid, denk ik, ook een belangrijke rol in spelen. Als je een slechte dierentuin bent, dan kan de overheid je sluiten.”
De grootste verandering die de NVD Dierentuinen in de afgelopen 13 jaar hebben meegemaakt is het naar buiten treden met de doelstellingen van natuurbehoud en het creeren van draagvlak. Daarvoor was de liefde voor de natuur ook wel aanwezig, maar werd dat niet zo prominent naar buiten gebracht.”
Vooral onder de jongere generatie is er steeds meer weerstand tegen dierentuinen en loopt het bezoek terug. Dat vindt Schoo jammer omdat zij daardoor niet meer in aanraking komen met het verhaal van de dierenwereld. Schoo: “Ik heb laatst voor een zaal gesproken met studenten die allemaal tegen dierentuinen waren en ook verteld wat een goede en modern moderne dierentuin eigenlijk doet. En dan zie je ook dat heel veel mensen hun mening bijstellen en ook zeggen, van goh, Als ik dat weet, dan wil ik wel zo’n goede moderne dierentuin bezoeken.”
Schoo erkent dat er voortdurend nieuwe inzichten zijn met betrekking tot dierenwelzijn. Mede daardoor werken de NVD Dierentuinen en in Europees verband de EAZA dierentuinen aan onderlinge kennisuitwisseling. Schoo heeft dat ook ingekaderd in een kwaliteitssysteem : “Vijf jaar geleden hebben we een model ontwikkeld waarmee we dierenwelzijn in een dierentuin kunnen meten. Dat gaat over eigenlijk alles. Het gaat over het individu, Het gaat over voeding. Het gaat over hoe ziet het dier in zijn vel, wat voor gedrag vertoont?”
OP de vraag of mediatoepassingen de dierentuinen gaan vervangen antwoord Schoo: “Misschien dat we over 20 jaar wel in een virtuele dierentuin rondlopen. Maar altijd zullen er ook echte dieren zijn. Er is inmiddels genoeg onderzoek waaruit blijkt dat het zien van een echt dier, het ruiken het voelen nou niet voelen dan maar ruiken horen dat dat méér oplevert dan het daadwerkelijk kijken naar een natuurfilm van David Attenborough. Dat neemt niet weg dat een natuurfilm ook weer een puzzelstukje oplevert.”